Zatory płatnicze w Polskich bankach

W 1993 r. rozpoczęła działalność Krajowa Izba Rozliczeniowa S.A. (KIR), będąca przedsiębiorstwem usługowym, obsługującym rozliczenia pomiędzy wszystkimi większymi bankami (zob. rozdz. 6.2). Opracowano zasady wymiany dokumentów rozliczeniowych między oddziałami różnych banków i kompensowanie wzajemnych wierzytelności banków. Salda wynikające z tej kompensaty KIR rozlicza z rachunkami bieżącymi poszczególnych banków w NBP. Wymiana papierowych dokumentów rozliczeniowych między oddziałami operacyjnymi banków będzie stosowana do czasu pełnej ich informatyzacji, pozwalającej na przejście w nową technikę rozliczeń – pieniądz elektroniczny.

Polskie banki są często krytykowane za powstawanie zatorów płatniczych, opóźniających rozliczenia pieniężne. Zatory płatnicze dezorganizują rozliczenia między podmiotami gospodarczymi, między nimi a bankami i budżetem, instytucjami ubezpieczeniowymi itp. Są one wywoływane przyczynami o charakterze systemowym i restrykcyjną polityką kredytową banków, a także przez przyczyny techniczno-ope- racyjne. Wydłużenie cyklu rozliczeniowego wpływa hamująco na procesy gospodarcze. Przedsiębiorstwa ponoszące straty, zamrażające środki w trudno zbywalnych wyrobach lub opóźniających się inwestycjach, tracą płynność i nie są w stanie terminowo regulować zobowiązań. Ich dostawcy, wobec opóźnień w realizacji należności, nie regulują zobowiązań wobec swoich dostawców, a tworzący się łańcuch zaległości opóźnia rozliczenia bezgotówkowe i w konsekwencji także płatności gotówkowe. Brak płynności w przedsiębiorstwach źle gospodarujących jest pierwotną przyczyną zatorów, ale skutki zwłoki w zapłacie dotykają także dostawców, którzy stają się nieterminowymi płatnikami z winy swych odbiorców. Wywołane przez przyczyny pierwotne skutki wtórne stają się z kolei przyczyną potęgującą niekorzystne zjawisko. Wyraża się ono także trudnościami w terminowej spłacie kredytów bankowych i wywołuje powstanie skomplikowanego splotu wzajemnych należności i zobowiązań między przedsiębiorstwem, bankami i sferą budżetową.