Rola banków w dziedzinie kredytowania i kreacji pieniądza bankowego

Rola banków w dziedzinie kredytowania i kreacji pieniądza bankowego oraz jego zamiany na pieniądz gotówkowy przekracza zakres omawianego tematu. Niemniej operacje rozliczeniowe nie tylko towarzyszą tej działalności, lecz są wykorzystywane jako dodatkowy instrument realizacji polityki pieniężno-kredytowej. Dotyczy to zarówno rozliczeń z tytułu udzielania i spłaty kredytów, jak i pośredniczących operacji bankowych. Na wykonanie omawianych zadań ma wpływ nie tylko organizacja operacyjnej działalności w posz- czególnych bankach, ale także struktura bankowości polskiej jako całości.

O strukturze polskiej bankowości nie decydowały względy obsługi operacyjnej, lecz głównie konkurencja i zadania, które sobie stawiały poszczególne banki, w zależności od specjalizacji i posiadanych kapitałów. Duży wpływ na kształtowanie się tej struktury wywarły doświadczenia innych krajów o gospodarce rynkowej.

Transformacja systemu gospodarczego umożliwiła powrót do polskiej tradycji bankowości oraz przystosowanie od 1989 r. struktury aparatu bankowego do potrzeb gospodarki rynkowej. W nowym, dwupoziomowym modelu bankowości NBP stał się „bankiem banków”, a funkcje banku centralnego oddzielono statutowo2 od bezpośredniej działalności kredytowej. NBP emituje znaki pieniężne i udziela kredytu refinansowego bankom oraz kształtuje politykę monetarną. NBP organizuje rozliczenia, a jego 49 oddziałów okręgowych zasila gospodarkę w znaki pieniężne. NBP wykonuje bezpośrednie czynności operacyjne wobec jednostek sfery budżetowej, obsługując budżet państwa, a także operacje walutowo-dewizowe, z użyciem państwowych rezerw dewizowych.