Rachunki pomocnicze mogą otwierać jednostki gospodarcze w innych bankach niż bank prowadzący rachunek bieżący. Operacje dokonywane za pośrednictwem rachunku pomocniczego zazwyczaj ograniczają się do ściśle określonych celów, jak wypłaty wynagrodzeń, wypłaty za skup produktów rolnych, zaliczki na wydatki administracyjno-gospodarcze itp. Otwarcie rachunku pomocniczego nie wymaga

Księgi bankó7, wyciągi z tych ksiąg podpisane przez te banki i opatrzone ich pieczęcią oraz wszelkie w ten sam sposób wystawione oświadczenia zawierające zobowiązania, zwolnienia ze zobowiązań, zrzeczenia się praw lub pokwitowania odbioru należności bądź stwierdzające udzielenie kredytu, jego wysokość i warunki spłaty, mają moc prawną dokumentów urzędowych. Tym samym stanowią one podstawę dokonywania wpisów w księgach wieczystych i rejestrach publicznych. Wyciągi z ksiąg tych banków oraz inne dokumenty stwierdzające zobowiązania na ich rzecz i zaopatrzenia w oświadczenie, że oparte na nich roszczenia są wymagalne, mają moc tytułów wykonawczych. Oznacza to możliwość dokonania przez bank egzekucji należności bez potrzeby odwoływania się do sądu. Natomiast dłużnik może wystąpić do sądu o zawieszenie postępowania egze-

Denominacja przeprowadzona na zasadzie ekwiwalentności z istoty swej nie stanowi środka przywrócenia czy umocnienia równowagi pieniężnej, skoro przeliczenie cen, dochodów i zasobów pieniężnych następuje w tej samej relacji. Natomiast denominacja nieekwiwalentna jest zabiegiem antyinflacyjnym, ale może być traktowana tylko jako środek nadzwyczajny. Wymiana nieekwiwalentna podważa bowiem w społeczeństwie zaufanie do pieniądza i w konsekwencji zmniejsza skłonność do oszczędzania, a tym samym wzmacnia w przyszłych okresach presję inflacyjną. Jednak taką formę denominacji wykluczają oficjalne wypowiedzi kierownictwa NBP, gdyż ma ona być symbolem naprawy i umocnienia waluty krajowej.

Szczególnym rodzajem weksla jest weksel in blanco, który nie spełnia wyżej podanych warunków, ale ma on zazwyczaj inne przeznaczenie. Weksel in blanco może zawierać tylko niektóre elementy weksla, ale musi być co najmniej podpisany przez wystawcę i to z wyraźnym zamiarem zaciągnięcia zobowiązania wekslowego. Weksel in blanco może być wypełniony przez jego legalnego posiadacza, który może wpisać swoje nazwisko jako beneficjenta (remitenta). Banki często żądają dla zabezpieczenia udzielonego kredytu weksla gwarancyjnego, wystawionego zazwyczaj w formie weksla in blanco. Dla jego ważności wystarczy, aby na urzędowym formularzu wekslowym umieścił podpis kredytobiorca.

Udzielanie kredytu jest podstawową czynną operacją bankową. Operacje kredytowe można klasyfikować pod kątem płynności i metod udzielania kredytów, co wpływa na sposób ich ewidencjonowania. W pierwszym przypadku decyduje okres na jaki bank udziela kredytu, a polskie banki przyjmując to kryterium rozróżniają kredyty krótkoterminowe (do 1 roku), kredyty średnioterminowe (od 1 roku do 3 lat) i kredyty długoterminowe (powyżej 3 lat). Poszczególne rodzaje kredytów są ewidencjonowane na odrębnych rachunkach kredytowych, nazywanych także rachunkami pożyczkowymi. Operacje kredytowe przebiegają w korespondencji z tymi rachunkami prowadzonymi dla każdego kredytobiorcy. Zależnie od metody udzielania kredytu może on być wykorzystany nie tylko w odrębnym rachunku kredytowym, ale także bezpośrednio w rachunku bieżącym.

Korzystanie z rozliczeń planowych wymaga zawarcia umowy między dwoma kontrahentami, której treść podają oni właściwym oddziałom swoich banków. Umowa określa rodzaj dostaw objętych rozliczeniem, częstotliwość przelewów i wysokość kwot oraz terminy ostatecznych rozliczeń, w których dostawca wystawia fakturę. Umowa ma charakter terminowy, należy więc ustalić czas jej trwania i warunki wypowiedzenia. Ponadto umowa ustala kary umowne za ewentualne naruszenie przyjętych warunków. Ponieważ powtarzalne dostawy przebiegają zazwyczaj między znającymi się kontrahentami, reklamacje są na ogół rozpatrywane i rozliczane w odrębnym trybie, uregulowanym praktyką lub umownie.

W obu wymienionych na wstępie ustawach bankowych wykorzystano niektóre wzory zachodnioeuropejskie, utrzymując przejściowo istniejące dotychczas rozwiązania. W kolejnych nowelizacjach prawa bankowego kontynuowano reformę bankowości, przystosowując je do rozwiązań przyjętych w Europejskiej Wspólnocie Gospodarczej (EWG), stosownie do jej dyrektyw i wytycznych dla banków. Także prezes NBP w swoich zarządzeniach wprowadzał przepisy zbliżające formy działania polskich banków do standardów EWG. Przykładem jest bankowy plan kont {zob. s. 31), czy przepisy dotyczące „prania pieniędzy” (zob. s. 71). Przygotowana wersja nowego prawa bankowego zbliża polskie ustawodawstwo do obowiązującego w EWG i zapewnia, że nie będą występować między nimi sprzeczności. Także pracownicy polskich banków poznają w bezpośrednich kontaktach nowe formy usług bankowych, co łącznie z przekształcaniem prawa bankowego zbliża nas do wymogów jednolitej bankowości europejskiej8.

Banki przyjmują do dyskonta weksle pochodzące z dokonanych transakcji gospodarczych, jeśli termin ich zapłaty przypada (zazwyczaj) nie Wcześniej niż po 15 dniach od daty ich złożenia w banku i nie później niż do 3 miesięcy.

Obsługa rachunków bankowych i rozliczeń pieniężnych przebiega w ramach rachunkowości bankowej. Jest ona systemem ewidencjonowania i prezentowania wykonywanych operacji bankowych, a także umożliwia analizę tych operacji i ocenę efektywności. Banki są szczególnego rodzaju jednostkami gospodarczymi, których podstawowa działalność ściśle wiąże się z czynnościami ewidencyjno-rozliczeniowy- mi. Banki finansują obrót gospodarczy, co znajduje odbicie w wykonywanych przez nie operacjach i rozliczeniach pieniężnych, stanowiąc ich podstawową działalność. Przebieg tych operacji jest ewidencjonowany na kontach klientów. Z drugiej strony banki, jako przedsiębiorstwa, muszą ewidencjonować własny majątek, koszty i wpływy oraz wyniki prowadzonej działalności. Dalszym czynnikiem wpływającym na formy organizacyjne rachunkowości bankowej jest masowość operacji oraz konieczność ujednolicenia podstawowych zasad prowadzenia rachunkowości, czego wyrazem jest plan kont.

Na NBP jako banku emisyjnym ciąży ustawowy obowiązek organizowania obiegu gotówkowego oraz podejmowania odpowiednich środków w celu regulowania ilości pieniędzy w obiegu. Prezes NBP ustala nominały banknotów, decyduje o ich wprowadzeniu do obiegu, a także może je wycofać. NBP ponosi pełną odpowiedzialność za sprawną obsługę rozliczeń gotówkowych, co ma nie tylko wymiar techniczny, ale także psychologiczny i wpływa na stosunek obywateli do waluty krajowej. Procesy inflacyjne sprawiły, że wysokość nominałów znaków pieniężnych zdecydowanie utrudnia obsługę płatności gotówkowych, a liczba zer w zapisach utrudnia ewidencję i statystykę. Pojemność parku maszynowego w przedsiębiorstwach i bankach została przekroczona, co wielce utrudnia, a często wręcz uniemożliwia wykonywanie operacji. Odrębne zagadnienie stanowią zaburzenia tkwiących w świadomości ludzkiej nawyków wartościowania, na których opiera się racjonalność gospodarowania. Zakłócenia w poczuciu „wartości” pieniądza (liczb) mogą także sprzyjać podwyżkom cen tam, gdzie efektywna kontrola jest trudna (np. handel detaliczny, usługi). Zachodzi więc potrzeba przeprowadzenia denominacji oraz towarzyszącej jej wymiany znaków pieniężnych.

W wekslu własnym występują dwie osoby, a wystawca jest płatnikiem na rzecz remitenta. Natomiast weksel trasowany jest poleceniem ciągnionym przez wystawcę weksla (trasanta) na płatnika (trasata), który ma zapłacić remitento- wi (beneficjentowi) kwotę wymienioną w tracie. Jednak zobowiązanie trasata powstaje dopiero po wyrażeniu przez niego akceptu tego polecenia zapłaty. W wekslu ciągnionym występują więc co najmniej 3 osoby (zob. rozdz. 4.2).

Zapisy w księgowości bankowej są dokonywane odwrotnie w stosunku do odpowiednich księgowań przedsiębiorstwa. Wypłata z rachunku bieżącego będzie księgowana w przedsiębiorstwie po stronie Credit, jako zmniejszenie stanu posiadania. Natomiast w banku następuje zapis po stronie Debet, ponieważ zmniejszy się zobowiązanie banku wobec przedsiębiorstwa.