Category O biznesie

W obu wymienionych na wstępie ustawach bankowych wykorzystano niektóre wzory zachodnioeuropejskie, utrzymując przejściowo istniejące dotychczas rozwiązania. W kolejnych nowelizacjach prawa bankowego kontynuowano reformę bankowości, przystosowując je do rozwiązań przyjętych w Europejskiej Wspólnocie Gospodarczej (EWG), stosownie do jej dyrektyw i wytycznych dla banków. Także prezes NBP w swoich zarządzeniach wprowadzał przepisy zbliżające formy działania polskich banków do standardów EWG. Przykładem jest bankowy plan kont {zob. s. 31), czy przepisy dotyczące „prania pieniędzy” (zob. s. 71). Przygotowana wersja nowego prawa bankowego zbliża polskie ustawodawstwo do obowiązującego w EWG i zapewnia, że nie będą występować między nimi sprzeczności. Także pracownicy polskich banków poznają w bezpośrednich kontaktach nowe formy usług bankowych, co łącznie z przekształcaniem prawa bankowego zbliża nas do wymogów jednolitej bankowości europejskiej8.

Banki przyjmują do dyskonta weksle pochodzące z dokonanych transakcji gospodarczych, jeśli termin ich zapłaty przypada (zazwyczaj) nie Wcześniej niż po 15 dniach od daty ich złożenia w banku i nie później niż do 3 miesięcy.

Obsługa rachunków bankowych i rozliczeń pieniężnych przebiega w ramach rachunkowości bankowej. Jest ona systemem ewidencjonowania i prezentowania wykonywanych operacji bankowych, a także umożliwia analizę tych operacji i ocenę efektywności. Banki są szczególnego rodzaju jednostkami gospodarczymi, których podstawowa działalność ściśle wiąże się z czynnościami ewidencyjno-rozliczeniowy- mi. Banki finansują obrót gospodarczy, co znajduje odbicie w wykonywanych przez nie operacjach i rozliczeniach pieniężnych, stanowiąc ich podstawową działalność. Przebieg tych operacji jest ewidencjonowany na kontach klientów. Z drugiej strony banki, jako przedsiębiorstwa, muszą ewidencjonować własny majątek, koszty i wpływy oraz wyniki prowadzonej działalności. Dalszym czynnikiem wpływającym na formy organizacyjne rachunkowości bankowej jest masowość operacji oraz konieczność ujednolicenia podstawowych zasad prowadzenia rachunkowości, czego wyrazem jest plan kont.

Na NBP jako banku emisyjnym ciąży ustawowy obowiązek organizowania obiegu gotówkowego oraz podejmowania odpowiednich środków w celu regulowania ilości pieniędzy w obiegu. Prezes NBP ustala nominały banknotów, decyduje o ich wprowadzeniu do obiegu, a także może je wycofać. NBP ponosi pełną odpowiedzialność za sprawną obsługę rozliczeń gotówkowych, co ma nie tylko wymiar techniczny, ale także psychologiczny i wpływa na stosunek obywateli do waluty krajowej. Procesy inflacyjne sprawiły, że wysokość nominałów znaków pieniężnych zdecydowanie utrudnia obsługę płatności gotówkowych, a liczba zer w zapisach utrudnia ewidencję i statystykę. Pojemność parku maszynowego w przedsiębiorstwach i bankach została przekroczona, co wielce utrudnia, a często wręcz uniemożliwia wykonywanie operacji. Odrębne zagadnienie stanowią zaburzenia tkwiących w świadomości ludzkiej nawyków wartościowania, na których opiera się racjonalność gospodarowania. Zakłócenia w poczuciu „wartości” pieniądza (liczb) mogą także sprzyjać podwyżkom cen tam, gdzie efektywna kontrola jest trudna (np. handel detaliczny, usługi). Zachodzi więc potrzeba przeprowadzenia denominacji oraz towarzyszącej jej wymiany znaków pieniężnych.

W wekslu własnym występują dwie osoby, a wystawca jest płatnikiem na rzecz remitenta. Natomiast weksel trasowany jest poleceniem ciągnionym przez wystawcę weksla (trasanta) na płatnika (trasata), który ma zapłacić remitento- wi (beneficjentowi) kwotę wymienioną w tracie. Jednak zobowiązanie trasata powstaje dopiero po wyrażeniu przez niego akceptu tego polecenia zapłaty. W wekslu ciągnionym występują więc co najmniej 3 osoby (zob. rozdz. 4.2).

Zapisy w księgowości bankowej są dokonywane odwrotnie w stosunku do odpowiednich księgowań przedsiębiorstwa. Wypłata z rachunku bieżącego będzie księgowana w przedsiębiorstwie po stronie Credit, jako zmniejszenie stanu posiadania. Natomiast w banku następuje zapis po stronie Debet, ponieważ zmniejszy się zobowiązanie banku wobec przedsiębiorstwa.

Podmioty gospodarcze przeprowadzają rozliczenia pieniężne dotyczące różnych transakcji, zaciągają kredyty, deponują lokaty terminowe, gromadzą fundusze o różnym przeznaczeniu i w związku z tym mają z reguły więcej niż jeden rachunek bankowy. Rachunki bankowe mają różny charakter ze względu na ich przeznaczenie i treść ekonomiczną ewidencjonowanych na nich operacji. Zgodnie z polskim prawem bankowym9, w celu przechowywania środków pieniężnych i przeprowadzania rozliczeń związanych z działalnością gospodarczą klientów banku, otwierają one trzy podstawowe rodzaje rachunków bankowych:

Prawa z czeku na zlecenie, podobnie jak z weksla, mogą być przenoszone przez indos, czyniąc czek surogatem pieniądza. Dotyczy to zarówno czeków imiennych na zlecenie, jak i bez takiego zastrzeżenia. Czeki na okaziciela są płatne każdej osobie, która je przedstawia w banku do realizacji. Występuje jednak forma czeku wystawionego na określonego reminenta, bez prawa przeniesienia uprawnień na inną osobę (tzw. rekta czek).

Czeki należą do najstarszych form rozliczeń pieniężnych i znajdują zastosowanie na całym świecie w obrotach krajowych i zagranicznych. Powszechne stosowanie czeków wymagało ujednolicenia zasad posługiwania się nimi, co znalazło wyraz w międzynarodowej konwencji podpisanej i ratyfikowanej przez Polskę. Na tej podstawie uchwalono w 1936 r. polskie prawo czekowe11. Natomiast karty płatnicze (kredytowe) wprowadzone z początkiem lat pięćdziesiątych w Stanach Zjednoczonych szybko rozpowszechniły

W 1993 r. rozpoczęła działalność Krajowa Izba Rozliczeniowa S.A. (KIR), będąca przedsiębiorstwem usługowym, obsługującym rozliczenia pomiędzy wszystkimi większymi bankami (zob. rozdz. 6.2). Opracowano zasady wymiany dokumentów rozliczeniowych między oddziałami różnych banków i kompensowanie wzajemnych wierzytelności banków. Salda wynikające z tej kompensaty KIR rozlicza z rachunkami bieżącymi poszczególnych banków w NBP. Wymiana papierowych dokumentów rozliczeniowych między oddziałami operacyjnymi banków będzie stosowana do czasu pełnej ich informatyzacji, pozwalającej na przejście w nową technikę rozliczeń – pieniądz elektroniczny.

Weksel pełni w obrotach gospodarczych wiele funkcji, wśród których można wyróżnić: funkcję płatniczą, kredytową i refinansową oraz gwarancyjną. Pełniąc funkcję płatniczą weksel może być wykorzystany do zapłaty za nabywane towary, usługi itp. Dostawca towaru przyjmujący weksel odracza zapłatę, czyli udziela nabywcy kredytu kupieckiego. Weksel użyty w takiej typowej transakcji pełni więc równocześnie funkcję płatniczą i kredytową. Dostawca może posłużyć się otrzymanym wekslem do uregulowania swojego zobowiązania wobec wierzyciela, a ten z kolei może ten sam weksel wykorzystać do opłacenia swoich zobowiązań. Weksel może być odstępowany, a więc może obiegać między wieloma podmiotami gospodarczymi uczestnicząc w kolejnych transakcjach. Każdy kolejny posiadacz weksla może refinansować się, dyskontując go przed terminem płatności w banku komercyjnym, który udzieli mu kredytu dyskontowego. Z kolei bank komercyjny może redyskontować nabyte weksle w NBP. Realizując wymienione funkcje weksel równocześnie zabezpiecza zapłatę, za co są odpowiedzialne materialnie wszystkie osoby podpisane na wekslu. Dlatego przypisuje się wekslowi funkcję gwarancyjną.

Inkaso bankowe nie występuje obecnie w obrocie krajowym jako instytucjonalna, przewidziana przepisami forma rozliczeń bezgotówkowych. Natomiast jest ono stosowane w rozliczeniach zagranicznych, a większość krajowych i zagranicznych banków postępuje przy tym według ujednoliconych zasad16.